Experts luiden noodklok over misbruik coronasteun
Nieuws
Naar aanleiding van de huidige COVID-19 crisis en de daarbijbehorende maatregelen wilden we graag polsen welke impact deze crisis heeft op de algehele gezondheid van de sector. Daarom deden wij een onderzoek bij 124 Belgische accountants. Deze werd op 9 mei 2020 opgepikt in de Tijd. Lees hier het originele artikel.
Heel wat zelfstandigen en ondernemers hebben onterecht gebruikgemaakt van de economische steunmaatregelen van de overheid. Dat blijkt uit een rondvraag door De Tijd.
Om het economische weefsel van ons land zo veel mogelijk te vrijwaren voor blijvende schade zette de overheid bij het begin van de coronacrisis op alle niveaus de sluizen open voor financiële steun aan zelfstandigen en bedrijven. Een aanzienlijk deel van die steun komt echter terecht bij ondernemers die ze helemaal niet nodig hebben, of die bewust liegen om premies op te strijken.
‘Op basis van onze data weten we dat er substantieel misbruik plaatsvindt van zowel de federale als de Vlaamse steunmaatregelen’, bevestigt Eric Van den Broele, senior manager onderzoek en ontwikkeling bij de bedrijfsdataspecialist Graydon. ‘Er wordt bijvoorbeeld steun gevraagd door dekmantelbedrijven die al gebruikt werden om andere criminele activiteiten te verbergen, of door spookbedrijven die geen echte economische activiteit meer hebben.’
Daarbovenop komen vormen van fraude die moeilijker te detecteren zijn, zoals zelfstandigen die verklaren dat ze door corona de deuren moesten sluiten, maar die eigenlijk toch voortwerken. In een recente enquête door het online boekhoudplatform Yuki onderschreef 43 procent van de ondervraagde accountants de stelling dat veel bedrijven onterecht gebruikmaken van de steunmaatregelen. Nog eens 32 procent was ‘neutraal’ over die stelling.
Hold-up
Diverse accountants bevestigen aan De Tijd dat een deel van hun klanten het niet nauw neemt met de letter en de geest van de steuncriteria. ‘Er is een hold-up op de staat bezig’, zegt een Oost-Vlaamse accountant en fiscalist. ‘Ik zie CEO’s met een zelfstandigenstatuut die premies krijgen. Maar ook zelfstandigen in de bouw, huisartsen en sommigen van mijn eigen collega’s. Ze vragen steun omdat ze zogezegd moeten sluiten, terwijl ze gewoon doorwerken. Het is degoutant.’
Andere accountants zijn niet zo uitgesproken, maar bevestigen – vaak anoniem – dat misbruik plaatsvindt. ‘Op zich is het goed dat men snel steun heeft gegeven omdat de nood zeer hoog was’, zegt Charlotte Pille van de accountancygroep VGD. ‘Maar we zien dat de mentaliteit is geëvolueerd. Sommige zelfstandigen vinden dat ze nu ook wel eens recht hebben op steun, omdat ze al zoveel jaren belastingen betalen. De typisch Belgische attitude, zeg maar.’
‘Voor kleine zelfstandigen die maar nipt overleven, is dit een goede zaak. Maar ik heb het er moeilijk mee dat ook geld gaat naar zelfstandigen of vennootschappen die nauwelijks geleden hebben onder de crisis’, zegt Guy Vereecken van het Mechelse boekhoudkantoor ORF.
Om het omzetverlies aan te tonen stelt men gewoon facturen uit. Dat gebeurt massaal. Ik krijg daar 10 à 15 telefoons per dag over.
Bluts
Onder meer het overbruggingsrecht leent zich volgens waarnemers tot misbruik. Dat is een vervangingsinkomen – tot 1.614 euro per maand – dat zelfstandigen kunnen krijgen als ze door omstandigheden moesten sluiten. Om de economische schade door de coronacrisis te beperken besliste de federale regering het overbruggingsrecht snel en op grote schaal toe te kennen. Dat bij de aanvraag van de steun nauwelijks controles plaatsvonden, was deels een bewuste keuze van de overheid om massale faillissementen en ontslagen te vermijden. ‘Men heeft de bluts met de buil genomen’, klinkt het.
De toekenning en de uitkering gebeuren via de erkende socialeverzekeringsfondsen voor zelfstandigen. Zij kregen van de overheid – het Rijksinstituut voor de Sociale Verzekeringen der Zelfstandigen (RSVZ) en de bevoegde minister Denis Ducarme (MR) – de vraag om snel en flexibel te werk te gaan. De socialeverzekeringsfondsen betaalden in amper twee maanden tijd meer dan 400.000 premies uit, goed voor honderden miljoenen euro’s.
De controles bleven beperkt tot een check van factuele data zoals identiteits- en adresgegevens. ‘Bewijsstukken om de verklaring op eer te staven waren niet vereist’, zegt directeur Koen Mortier van Synergie3, een koepel van beroepsverenigingen die onder meer de socialeverzekeringsfondsen vertegenwoordigt. Dat zet de deur open voor fraude. ‘Een meubelmaker die verklaart dat hij zijn activiteiten heeft gestaakt, maar die in zijn atelier toch voortwerkt, dat valt niet te controleren.’
Controles
Navraag bij het RSVZ leert dat ongeveer 8 procent van de aanvragen voor een overbruggingsrecht werd geweigerd. Dat heeft volgens Mortier vooral te maken met vormfouten of aanvragen door mensen die de criteria niet goed begrepen hadden.
Bij bewuste fraude kunnen de bedragen nog gedurende vijf jaar worden teruggevorderd. ‘Controles achteraf vinden continu plaats, zowel op basis van klachten als op een systematische manier, bijvoorbeeld door databanken te kruisen’, zegt een woordvoerder van de FOD Sociale Zekerheid.
Maar kenners vragen zich af of dat realistisch is. ‘We hebben alle aanvragen kunnen verwerken door massaal mensen van andere diensten in te schakelen, maar die keren nu terug naar hun normale functie’, zegt Mortier. ‘Een duidelijk plan van de overheid om gericht te controleren hebben we nog niet gezien.’
Ook de Vlaamse steunmaatregelen dreigen volgens kenners misbruikt te worden. Zo kent het Vlaams Agentschap Innoveren & Ondernemen (VLAIO) een ‘compensatiepremie’ van 3.000 euro toe aan bedrijven die tussen half maart en eind april een omzetdaling boekten van minstens 60 procent. ‘Om dat verlies aan te tonen, stelt men gewoon facturen uit. Dat gebeurt massaal. Ik krijg daar 10 à 15 telefoons per dag over’, zegt de Oost-Vlaamse accountant.
Een meubelmaker die verklaart dat hij zijn activiteiten heeft gestaakt, maar die in zijn atelier toch voortwerkt, dat valt niet te controleren.
Subsidiefraude
Ook inactieve of slapende vennootschappen worden plots tot leven gewekt om Vlaamse steun te claimen. Naast de compensatiepremie gaat het ook om de hinderpremie van 4.000 euro voor verplichte sluitingen.
De Vlaamse overheid is wel van plan in een volgende fase gerichte controles uit te voeren. met behulp van datamining – het statistisch analyseren van bedrijfsdata – en antifraudesoftware. ‘Ondertussen bekijken we ook of we de inspectiecapaciteit tijdelijk kunnen verhogen’, zegt minister van Economie Hilde Crevits (CD&V).
VlAIO heeft een vijftiental inspecteurs die tot vijf jaar na de uitbetaling de boekhouding en de facturen kunnen controleren, zegt Crevits. ‘Voor hen wordt dat de komende maanden een prioriteit.’ Crevits wijst erop dat subsidiefraude, zoals het afleggen van valse verklaringen, strafbaar is.
Ook Vereecken waarschuwde zijn klanten in een brief dat subsidiefraude voor de strafrechter kan eindigen. ‘Ik raad in elk geval iedereen aan bewijzen bij te houden van de sluiting van het bedrijf of van de inactiviteit, zoals foto’s of een publiek bericht van de sluiting, berichtgeving aan de klanten en het personeel, of een vermelding op de website.’